TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

  Một quốc gia hay một doanh nghiệp muốn phát triển cần phải có vốn đầu tư. Chính vì mục đích này mà Thị trường chứng khoán (TTCK) được ra đời. Thị trường chứng khoán là kim chỉ nam, là tấm gương phản chiếu của nền kinh tế của một Quốc gia. Nó dự đoán trước nền kinh tế dựa vào những bằng chứng cụ thể, những lý luận logic và sự kỳ

vọng ở tương lai của nhà đầu tư. TTCK cũng  là nơi huy động vốn sôi động của các doanh nghiệp. Tất nhiên, đây là nơi tìm kiếm lợi nhuận sôi động của các doanh nghiệp, tổ chức và các nhà đầu tư cá nhân.

 Tại đây đã  sản sinh ra nhiều tỷ phú có khối tài sản kết xù, trong số này, có không ít người bắt đầu từ đôi bàn tay trắng. Những nhà đầu tư vĩ đại nhất trên thị trường chứng khoán như : Warren Buffet, Geogo Sorros, ...

  Vậy :

1.  Thị trường chứng khoán  là gì ? (Xem video tại đây)

     TTCK là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, chuyển nhượng,... các loại chứng khoán. 

.-   Chủ thể tham gia, bao gồm : Các doanh nghiệp,các nhà đầu tư riêng lẻ, quỹ đầu tư, nhà môi giới kinh doanh chứng khoán (cty chứng khoán và nhân viên môi giới), người tổ chức thị trường ( Sở giao dịch chứng khoán) và Nhà nước.

-   Nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán: Nguyên tắc trung gian, nguyên tắc đấu giá và nguyên tắc công khai.

+  Nguyên tắc trung gian : Mọi giao dịch đều do những người trung gian thực hiện      (Người môi giới) . Người môi giới có thể cung cấp cho khách hàng mọi dịch vụ, hay chỉ bán phần dịch vụ liên quan đến chứng khoán như:

 .  Cung cấp thông tin và tư vấn cho khách hàng trong việc lực chọn, mua bán chứng khoán

.  Đại diện khách hàng để thương lượng , mua bán chứng khoán.

.  Thay mặt khách hàng giải quyết mọi vấn đề liên quan đến chứng khoán.

.  Thu lãi cho khách hàng.

.  Có thể ứng trước vốn cho khách hàng để mua chứng khoán hoặc để khách hàng bán trước mua sau.

+  Nguyên tắc đấu giá : Việc định giá chứng khoán được thực hiện qua một cuộc đấu giá giữa những người mua và những người bán.

+  Nguyên tắc công khai: Tất cả các hoạt động của TTCK đều được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng, cụ thể là thông tin về loại chứng khoán đang được đưa ra mua bán trên thị trường. Tình hình tài chính và kết quả kinh doanh của công ty niêm yết . Số lượng , giá cả cũng như từng loại chứng khoán đã mua /bán.

2. Chứng khoán là gì ?

    Chứng khoán là bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn hóa của tổ chức phát hành. CK được thể hiện bằng các hình thức như : chứng chỉ, bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử. CK bao gồm: cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, ...

3. Thế nào là đầu tư chứng khoán ?

    Đầu tư chứng khoán là mua bán , chuyển nhượng các loại chứng khoán với nhiều mục đích: ăn lợi nhuận nhờ chênh lệch giá, hưởng lợi cổ tức và nắm giữ ( cổ phiếu) nhằm tham gia vào ban quản trị và ban kiểm soát của doanh nghiệp phát hành...  Trong đó,  cổ phiếu  là loại chứng khoán được giao dịch nhiều nhất trên thị trường và chủ yếu là cổ phiếu thường.

4. Trái phiếu là gì ?

    Trái phiếu là một chứng thư chứng minh nghĩa vụ nợ của bên phát hành phải trả cho bên nắm giữ một khoản tiền đã xác định trong khoảng thời gian đã được xác định và phải hoàn trả cho người nắm giữ khi nó đáo hạn. Người nắm giữ trái phiếu được gọi là trái chủ . Trái phiếu được phát hành bởi Nhà nước, chính quyền địa phương hoặc các cty.

Thị trường trái phiếu không sôi động như cổ phiếu. Nhưng đầu tư trái phiếu ít rủi ro hơn, được hưởng lợi cổ tức hàng năm và được hoàn tiền khi đáo hạn. Những người nắm giữ trái phiếu chủ yếu là các ngân hàng, các doanh nghiệp, các quỹ đầu tư và nhà đầu tư cá nhân.

5. Cổ phiếu là gì ?

    Cổ phiếu  là bằng chứng xác nhận quyền sở hữu của người nắm giữ dưới hình thức là chứng chỉ hoặc bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử. Nhà phát hành cổ phiếu là các công ty cổ phần. Người nắm giữ cổ phần gọi là cổ đông.

Khi một công ty muốn huy động vốn , số vốn cần huy động sẽ được chia ra thành nhiều phần nhỏ bằng nhau gọi là cổ phần. Mỗi cổ phần mà cổ đông nắm giữ được chứng minh quyền sở hữu gọi là cổ phiếu.

 Ví dụ : Cty cp ABC  huy động thêm vốn là 10.000.000.000 vnđ, với lượng cổ phiếu 1.000.000 cp thì mệnh giá của cổ phiếu là 10.000 vnđ. Hay 1cp = 10.000 vnđ.

Thường thì cty phát hành cổ phiếu tại hai thời điểm:

- Lúc thành lập cty cổ phần ( Bắt buộc tuân theo luật đăng ký thành lập doanh nghiệp )

- Huy động thêm vốn.

6.  Cổ phiếu ưu đãi là gì ?

    Cổ phiếu ưu đãi là một chứng khoán như cổ phiếu thường, được ưu đãi hưởng mức cổ tức riêng biệt cố định hàng năm, được ưu tiên chia lãi cổ phần thường, được phân chia tài sản khi cty thanh lý hoặc giải thể. Tuy nhiên, lại không được tham gia bầu cử , ứng cử vào ban quản trị, ban kiểm soát.

   Vì cổ tức không tăng nên thị giá cổ phiếu ưu đãi trên thị trường không biến động. Để tạo sức hấp dẫn cho cổ phiếu ưu đãi, người ta đã đa dạng hóa thành  bốn loại cổ phiếu khác nhau :

- Cổ phiếu ưu đãi tích lũy và không tích lũy :

 +  Cổ phiếu ưu đãi tích lũy là cổ phiếu được trả cổ tức cộng dồn từ những năm trước. Công ty làm ăn thua lỗ không trả được cổ tức trong năm nay thì cổ tức sẽ được cộng cho năm sau nếu năm sau công ty làm ăn có lãi.

+  Cổ phiếu ưu đãi không tích lũy là cổ phiếu nhận cổ tức cố định nhưng trong trường hợp là ăn thất bại, không có lợi nhuận để trả cổ tức hoặc chỉ trả một phần , thì công ty sẽ bỏ qua luôn phần cổ tức hoặc phần trả thiếu này.

-  Cổ phiếu ưu đãi tham dự chia phần và không chia phần:

+ Cổ phiếu ưu đãi tham dự chia phần: là cổ phiếu được nhận cổ tức cộng thêm phần chia thêm nếu công ty làm ăn có lãi. Người sở hữu cổ phiếu ưu đãi nói chung không có quyền tham gia bầu cử, nhưng thông thường, nếu công ty không có khả năng trả lợi tức liên tục trong một số năm, thì cổ đông có quyền bầu cử một số người vào hội đồng quản trị.

+  Cổ phiếu ưu đãi không tham dự chia phần là loại cổ phiếu chỉ được hưởng cổ tức ưu đãi, ngoài ra không có gì thêm dù năm đó cty đạt mức lãi cao.

  Phần lớn cổ phiếu ưu đãi thuộc loại cổ phiếu không tham dự chia phần.

- Cổ phiếu ưu đãi có quyền chuyển đổi thành cổ phiếu thường

  Là cổ phiếu ưu đãi được phép chuyển đổi theo tỷ giá nhất định ghi trong cổ phiếu. Ví dụ: 1cp ưu đãi =50.000 vnd được quyền chuyển đổi thành 5 cp thường theo tỷ giá 10.000 vnđ/cp vào bất kỳ thời điểm nào trong năm tiếp theo. Cổ đông chuyển đổi sẽ có lãi nếu thị giá cổ phiếu thường cao hơn mệnh giá ( > 10.000 vnđ), và lỗ nếu thị giá cp thường nhỏ hơn mệnh giá ( < 10.000 vnd ).

- Cổ phiếu ưu đãi có quyền chuộc lại ( cổ phiếu ưu đãi có thể bồi hoàn )

 Là loại cổ phiếu được phát hành kèm theo điều khoản quy định rằng công ty có thể hoàn lại vốn cổ phần, cộng theo một khoản thưởng theo tỷ lệ ghi trên mệnh giá.

7.  Cổ phiếu quỹ là gì ?

    Cổ phiếu quỹ là tổng số cổ phiếu được cty phát hành giữ lại hoặc mua lại sau khi phát hành vì một lí do nào đó.

  Thường thì cổ phiếu quỹ được sử dụng cho một số mục đích sau :

- Quy mô sản xuất của công ty bị thu hẹp lại, nếu không muốn tỷ suất lợi nhuận và thu nhập của một cổ phần ( EPS ) giảm sút thì cty sẽ mua lại cổ phiếu. (cổ phiếu mua vào được gọi là cổ phiếu quỹ). Và ngược lại, nếu quy mô sản xuất của cty được mở rộng thị cty sẽ bán cổ phiếu quỹ.

- Cổ phiếu quỹ dùng để chi trả cổ tức.

- Bán cổ phiếu quỹ để giải quyết một nhu cầu vốn cấp bách nào đó.

8. Cổ phiếu thưởng là gì ?

  Cổ phiếu thưởng là cổ phiếu dùng để thưởng cho các cá nhân trong cty, hoặc thưởng cho cổ đông theo tỉ lệ X:Y nào đó do cty quy định ( X: là số lượng cổ phiếu được xác định do cổ đông nắm giữ, Y là số lượng cổ phiếu mà cty sẽ thưởng. Vd: 5:2 nghĩa là cổ đông nắm giữ 5 cp sẽ nhận được 2 cp thưởng ).

9.  Cổ tức là gì ? Cách tính giá cổ phiếu ngày giao dịch không hưởng quyền như thế nào ?
a. Cổ tức:

Cổ tức là phần lợi nhuận mà công ty sẽ chia cho cổ đông, có thể là tiền mặt hoặc cổ phiếu.

Cổ tức cũng được chia theo tỷ lệ mà công ty đưa ra.

Hiện nay nhiều công ty trên thế giới trả cổ tức cho cổ đông bằng cổ phiếu thay vì trả bằng tiền mặt , nhằm mục đích muốn giữ lại tiền để mở rộng sản xuất kinh doanh, hay đầu tư vào dự án mới. Đây đơn giản chỉ là hình thức phát hành thêm hay chia nhỏ cổ phiếu hiện có, làm cho thị giá của cổ phiếu giảm xuống. Nếu công ty tăng trưởng tốt sẽ mang lại lợi nhuận cao hơn so với lúc chưa chia cổ tức. Và ngược lại, nếu công ty làm ăn kém thì cổ đông sẽ thiệt hại nặng hơn so với trước khi chia cổ tức.

b. Cách tính giá cổ phiếu ngày giao dịch không hưởng quyền:

 Công thức chung:

P' = [ P+ (Pa * a) - C ] / (1+a + b)

P' : Giá cổ phiếu sau khi thực hiện quyền (Giá tham chiếu ngày giao dịch không hưởng quyền ).
P : Giá cổ phiếu trước khi thực hiện quyền ( Giá đóng cửa ngày hôm trước).
Pa : Giá cổ phiếu phát hành thêm (Trường hợp không để rõ giá phát hành thêm, thì lấy bằng mệnh giá cơ bản là  10.000vnđ).
a : Tỷ lệ cổ phiếu phát hành thêm.
b : Tỷ lệ chia cổ phiếu thưởng.
C : Giá trị cổ tức bằng tiền mặt.

  Ví dụ 1: Chia cổ tức bằng tiền mặt:

     Công ty cổ phần ABC chia cổ tức 7% bằng tiền mặt, ngày giao dịch không hưởng quyền là ngày 4/7. Giả sử giá đóng cửa của phiên 3/7  là 27.000 vnđ. 
    Có nghĩa là nhà đầu tư nhận được giá trị cổ tức được chia vào ngày 4/7 là : 
              C = 7%*10.000 vnđ = 700 vnđ/1cp

   Áp dụng theo công thức trên, ta có :

              P' = [27.000 + (0 * 0) - 700] / (1+0+0) = 26.300 vnđ/cp

   Như vậy, giá cổ phiếu ABC của ngày giao dịch không hưởng quyền ( hay giá tham chiếu của ngày 4/7) là 26.300 vnđ/cp.

   Như trên ta thấy, giá trị cổ tức mà nhà đầu tư nhận được cũng bằng với giá trị mất đi của thị giá. Điều này có nghĩa là giá trị tài khoản của nhà đầu tư không thay đổi, chỉ có thị giá là thay đổi.

  Ví dụ 2 :   Chia cổ tức bằng cổ phiếu :

   Công ty cổ phần XYZ trả cổ tức bằng cổ phiếu 15%, ngày giao dịch không hưởng quyền là ngày 4/7. Giả sử giá đóng cửa ngày 3/7 là 45.000 vnđ.

Ta có : a = 15% ; Pa = 10.000 vnđ

Giá cổ phiếu XYZ ngày giao dịch không hưởng quyền (4/7) là :

P' = [45.000 + (10.000 *15% ) - 0] / (1+ 15% + 0) = 40.400 vnđ/cp
(đã được làm tròn số)

   Ví dụ 3 :  Chia cổ tức bằng tiền mặt, và phát hành thêm để chia cổ tức bằng cổ phiếu :
  
Công ty C.P Vinamilk (VNM)  , chia cổ tức đợt 1/2016 là 40% tiền mặt, và  phát hành thêm để tăng vốn cổ phần từ nguồn vốn chủ sở hữu cho cổ đông hiện hữu theo tỷ lệ 5:1, ngày giao dịch không hưởng quyền  là ngày 31/8. Giả sử, giá đóng cửa ngày 30/8 là 150.000 vnđ/cp.

Ta có : a =  5:1 = 10:2 = 20% ; Pa = 10.000 vnđ ;
           C = 10.000*40% = 4.000 vnđ ; b = 5:1 = 20%

Giá cổ phiếu VNM ngày giao dịch không hưởng quyền (31/8) là :

P' = [150.000 + (10.000*20%) - 4.000) / (1+ 20% +20%) =  105.000 vnđ (đã được làm tròn)